Vergelijking afvalstoffenheffingen gaat niet op

Na een flinke stijging in 2020 met gemiddeld 8,2%, gaat in 2021 de afvalstoffenheffing wederom omhoog met gemiddeld 7,3%, zo onderzocht Vereniging Eigen Huis. En ook COELO publiceerde recent cijfers over de 40 grootste gemeenten. Eigen Huis laat zien dat er uitschieters zijn naar boven en naar beneden. De grote verschillen tussen gemeenten zijn precies de reden waarom het weinig zin heeft de afvalstoffenheffing van de ene gemeente met die van de andere gemeente te vergelijken.

Scheefgroei in de afvalstoffenheffing tussen gemeenten onderling ontstaat onder meer door andere inzamelsystematieken, door verschil in scheidingsresultaten (hoe meer restafval, hoe hoger de kosten) en door verschillende contracten voor zowel inzameling als verwerking. De belangrijkste veroorzaker van de huidige stijging in de meeste gemeenten lijkt te komen door de in 2019 verhoogde verbrandingsbelasting die negatieve gevolgen heeft voor de afvalbegroting. Gemeenten die nieuwe contracten voor de verwerking van het restafval afsloten hadden bovendien vaak te maken met forse tariefverhogingen door de krappe verwerkingscapaciteit, weinig concurrentie op de markt en investeringen die verwerkers doen ten gevolge van de CO2-heffing in het Klimaatakkoord. Ook gemeenten die de inzameling van afval recent opnieuw aanbesteedden kregen te maken met hogere inschrijfprijzen.

Gemeenten gaan vervolgens op eigen wijze om met dit soort tegenvallers. Sommigen hebben nog ruime voorzieningen om het verlies mee te compenseren, anderen smeren de verhoging van de belasting over meerdere jaren uit. Daarnaast ontstaan de verschillen in hoogte van de afvalstoffenheffing door interpretaties van wat wel en niet weggeschreven mag worden in de afvalbegroting. Hierdoor is het eigenlijk niet te doen om een eerlijke vergelijking van de heffing te maken tussen verschillende gemeenten.

Het eigenlijk niet te doen om een eerlijke vergelijking van de heffing te maken tussen verschillende gemeenten.

Wat mag de afvalstoffenheffing dekken?
De Wet Milieubeheer verplicht gemeenten om het huishoudelijk afval in te zamelen. Hiervoor maakt de gemeente kosten (en ontvangt het opbrengsten), die het kan dekken uit de zogenoemde afvalstoffenheffing. De afvalbegroting moet 100% kostendekkend zijn en er mag ook geen ‘winst’ gemaakt worden. De kosten die gemeenten in het algemeen maken voor afval zijn bijvoorbeeld facturen van de inzamelaar, onderhoudskosten en afschrijving op voertuigen, salaris van uitvoerend personeel en facturen van verwerkingsbedrijven. Daarnaast zijn er opbrengsten uit afvalstromen als  het PMD-afval, oud ijzer of de toegangsprijzen van de milieustraat. Die moeten van de kosten afgetrokken worden. Vervolgens mag een gemeente nog andere kosten toerekenen aan de afvalbegroting. Denk aan de overheadkosten, de compensabele btw, tot bepaalde hoogte kosten voor straatreiniging (i.v.m. nevenvervuiling bij ophalen afval) en de kosten voor het mislopen van inkomsten uit de heffing als gevolg van kwijtscheldingen.

Tot zover is het redelijk simpel. Moeilijker wordt het in diftargemeenten, waar men de balans moet zoeken tussen de kostendekkendheid en de mate van financiële prikkel. Hier komt ook de zogenoemde diftarparadox de hoek om kijken; als inwoners veel beter scheiden dan gedacht, dan loopt de gemeente inkomsten mis en ontstaat er een begrotingstekort. Het inschatten van de diftaropbrengst is dus een belangrijke factor. Als dit misgaat heeft dit direct gevolgen voor de hoogte van het vastrecht van de afvalstoffenheffing.

De ene afvalstoffenheffing is de andere niet
In de praktijk gaan gemeenten dus verschillend om met wat zij bijvoorbeeld aan overhead toerekenen aan de afvalbegroting en of ze kwijtscheldingen meenemen. Ook worden taken die te maken hebben met bedrijfsafval soms meegenomen in de afvalbegroting, terwijl deze alleen voor huishoudelijk afval bedoeld is. Sommige gemeenten gaan dan wat verder de ‘grijze gebieden’ in dan andere gemeenten.

In de gemeentelijke politiek wordt vervolgens vaak gewezen naar andere gemeenten waar de afvalstoffenheffing zoveel lager is. Maar eigenlijk is de afvalstoffenheffing tussen gemeenten dus niet te vergelijken. Als men de heffing te hoog vindt, is het daarom verstandiger eerst naar de eigen begroting te kijken.



Afval is de moeite waard.